Lịch Sử Hình Thành Và Phát Triển Của Đảo Phú Quốc – Hòn Ngọc Xanh Của Việt Nam

Phú Quốc, hay còn gọi là "Đảo Ngọc", không chỉ là thiên đường du lịch với những bãi biển cát trắng mịn, rừng nguyên sinh xanh mướt và nước biển trong vắt, mà còn là một phần lịch sử hào hùng của dân tộc Việt Nam. Nằm ở vịnh Thái Lan, thuộc tỉnh Kiên Giang, Phú Quốc có diện tích khoảng 575 km², là hòn đảo lớn nhất Việt Nam. Lịch sử của nơi đây gắn liền với hành trình khai phá, chống ngoại xâm và phát triển kinh tế, từ những dấu tích cổ xưa cách đây 2.500 năm đến sự bùng nổ du lịch hiện đại. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng khám phá hành trình lịch sử đầy thăng trầm của Phú Quốc, để hiểu hơn về vẻ đẹp bền vững của hòn đảo này.

1. Thời Kỳ Cổ Đại Và Khai Phá Ban Đầu (Thế Kỷ 1 TCN – Thế Kỷ 17)

Phú Quốc không phải là vùng đất hoang vu từ thuở ban đầu. Các bằng chứng khảo cổ học, như rìu đá, đồ gốm cổ từ văn hóa Óc Eo (thế kỷ 1-7 SCN), và hóa thạch động vật biển, cho thấy cư dân đầu tiên đã định cư trên đảo cách đây khoảng 2.500 năm. Những di tích này được phát hiện tại Bãi Dài (Dương Đông) và Cửa Cạn, phản ánh một cộng đồng đa dạng với sự giao thoa giữa người Việt cổ, Khmer, và các dân tộc từ Trung Quốc và Thái Lan.

Đến thế kỷ 17, Phú Quốc thực sự "thức tỉnh" nhờ dòng họ Mạc – những người khai hoang tiên phong. Năm 1623, Mạc Cửu (hay Mạc Thiên Tích), một tướng lĩnh người Hoa chạy loạn từ nhà Minh, dẫn hơn 30 gia đình đến định cư tại Hà Tiên và mở rộng sang Phú Quốc. Họ tập trung khai thác hải sản, trồng tiêu và làm nước mắm – những ngành nghề vẫn là biểu tượng của đảo ngày nay. Dưới triều Nguyễn, Phú Quốc được sáp nhập vào lãnh thổ Việt Nam, trở thành vùng đất biên giới quan trọng, thường xuyên đối mặt với hải tặc và các cuộc xâm lược từ Xiêm (Thái Lan) và Chân Lạp (Campuchia). Năm 1770, nhà truyền giáo Pierre Pigneau de Béhaine (Bá Đa Lộc) đã ghi nhận cư dân đảo sử dụng tiếng Việt, khẳng định chủ quyền văn hóa của người Việt.

2. Thời Kỳ Thuộc Địa Pháp Và Tranh Chấp Lãnh Thổ (Thế Kỷ 19 – Giữa Thế Kỷ 20)

Năm 1855, Hoàng đế Napoleon III của Pháp chính thức công nhận Phú Quốc thuộc chủ quyền Việt Nam, nhưng chỉ vài năm sau, thực dân Pháp đã chiếm đóng. Ngày 25/5/1874, Pháp thành lập "Hạt Phú Quốc", bao gồm các đảo lân cận, biến nơi đây thành căn cứ hành chính thuộc hạt Hà Tiên (từ 1867). Thời kỳ này, Pháp xây dựng các công trình như lô cốt quân sự và đồn điền cao su, đồng thời đàn áp phong tục địa phương để đồng hóa văn hóa An Nam. Phú Quốc trở thành điểm nóng tranh chấp với Campuchia, nhưng các tài liệu lịch sử khẳng định đảo thuộc Việt Nam từ lâu đời.

Sau Thế Chiến II, năm 1949, hơn 30.000 quân Quốc dân đảng Trung Quốc (dẫn đầu bởi tướng Hoàng Kiệt) chạy nạn đến Phú Quốc, được Pháp cho đóng quân ở phía Nam đảo. Điều này làm phức tạp thêm tình hình chính trị, dẫn đến các cuộc xung đột biên giới. Đến năm 1956, Phú Quốc chính thức thuộc tỉnh Kiên Giang, với dân số khoảng 12.449 người, chủ yếu sống bằng nghề cá và nông nghiệp.

3. Thời Kỳ Chiến Tranh Và Kháng Chiến (1945-1975)

Phú Quốc là một chương bi tráng trong lịch sử đấu tranh dân tộc. Trong kháng chiến chống Pháp và Mỹ, đảo trở thành căn cứ cách mạng quan trọng. Năm 1953, Pháp xây dựng Nhà tù Phú Quốc (hay Trại giam tù binh Cộng sản) trên diện tích 40 ha, với 12 khu giam giữ gần 40.000 tù nhân cách mạng – lớn nhất miền Nam lúc bấy giờ. Nơi đây chứng kiến những cuộc tra tấn dã man, nhưng cũng là biểu tượng của ý chí kiên cường, với hơn 4.000 chiến sĩ hy sinh.

Sau Hiệp định Genève 1954, Phú Quốc tiếp tục là điểm nóng. Năm 1967, dưới thời Việt Nam Cộng hòa, nhà tù được mở rộng để giam tù binh Bắc Việt và Việt Cộng. Ngày 4/5/1975, Khmer Đỏ đột kích đảo, nhưng sau ngày 30/4/1975, Phú Quốc được giải phóng hoàn toàn, trở về với quê hương. Những di tích như Nhà tù Phú Quốc (nay là khu di tích quốc gia) và Hầm mộ Gia Long (xã An Thới) vẫn lưu giữ ký ức anh hùng, thu hút du khách tìm hiểu lịch sử.

4. Thời Kỳ Đổi Mới Và Bùng Nổ Du Lịch (1975-Nay)

Sau thống nhất, Phú Quốc phát triển mạnh mẽ nhờ chính sách Đổi Mới. Từ huyện đảo đơn sơ với 2 thị trấn và 3 xã (1975), đến năm 2003, Chính phủ thành lập thêm thị trấn An Thới và xã Hòn Thơm, nâng tổng số lên 2 thị trấn và 8 xã. Năm 2010, Phú Quốc lên thị xã; năm 2021, trở thành thành phố đảo trực thuộc tỉnh Kiên Giang, và từ 2025, hướng tới Khu hành chính đặc biệt với quyền tự chủ cao hơn.

Du lịch bùng nổ từ những năm 2000, với các dự án lớn như sân bay quốc tế (2012), cáp treo Hòn Thơm dài nhất thế giới, và hàng loạt resort 5 sao (Vinpearl, JW Marriott). Đến năm 2020, đảo đón 3 triệu lượt khách/năm, nhờ bảo tồn di sản như nước mắm Phú Quốc (được EU bảo hộ chỉ dẫn địa lý) và giống chó Phú Quốc (đăng ký quốc tế năm 2008). Năm 2006, UNESCO công nhận Khu dự trữ sinh quyển Kiên Giang (bao gồm Phú Quốc) là Di sản thế giới, khẳng định giá trị thiên nhiên và văn hóa.

5. Phú Quốc – Nơi Giao Thoa Giữa Quá Khứ Và Tương Lai

Lịch sử Phú Quốc là câu chuyện về sự kiên cường của con người trước thiên nhiên khắc nghiệt và kẻ thù xâm lược, từ những người khai hoang họ Mạc đến các Chiến sĩ cách mạng. Ngày nay, hòn đảo không chỉ là điểm đến nghỉ dưỡng mà còn là bài học sống động về bản sắc Việt Nam.